سیستم‌عامل لینوکس به‌دلیل قدرت، پایداری و متن‌باز بودن، محبوب‌ترین انتخاب در بین مدیران سرور، توسعه‌دهندگان وب، کاربران وردپرس حرفه‌ای است. یکی از ویژگی‌های اصلی لینوکس، قابلیت کنترل کامل از طریق خط فرمان یا Shell است. یادگیری دستورات لینوکس برای هر فردی که با سرورها، توسعه وب یا مدیریت سیستم‌ها سروکار دارد، ضروری است. با تسلط بر این دستورات، می‌توانید کارهای خود را سریع‌تر، مؤثرتر و با امنیت بیشتری انجام دهید.
چرا یادگیری دستورات لینوکس اهمیت دارد؟
حتی با وجود رابط‌های گرافیکی قدرتمند مانند cPanel یا DirectAdmin، خط فرمان لینوکس همچنان ابزاری ضروری برای کاربردهای زیر را دارد:
- مدیریت حرفه‌ای سرور
- رفع خطاهای پیچیده
- افزایش سرعت و بهره‌وری
- اسکریپت‌نویسی و اتوماسیون وظایف
- استفاده از منابع سیستم بهینه‌تر
مدیریت سرور مجازی؛ مثال موردی از کاربرد دستورات لینوکس
دستورات لینوکس در سرور مجازی بسیار مهم و کاربردی هستند. بیشتر سرورهای مجازی(به‌خصوص آن‌هایی که با سیستم‌عامل لینوکس راه‌اندازی شده‌اند) از طریق خط فرمان (SSH) مدیریت می‌شوند، و برای انجام هر کاری باید از دستورات لینوکس استفاده کرد. زمانیکه شما یک سرور مجازی لینوکسی خریداری می کنید:
-
هیچ محیط گرافیکی ندارید (مثل ویندوز)، بلکه باید با محیط متنی یا ترمینال کار کنید.
-
برای نصب برنامه، پیکربندی امنیت، مدیریت کاربران، مانیتورینگ منابع و… به دستورات لینوکس نیاز دارید.
-
حتی اگر از کنترل‌پنل‌هایی مثل cPanel یا DirectAdmin استفاده کنی، باز هم گاهی برای رفع خطاها باید مستقیم وارد سرور بشی و دستور بزنید.
کامندهای پرکاربرد لینوکس (Linux Commands)
1. مدیریت فایل و دایرکتوری
در لینوکس، مدیریت فایل‌ها و دایرکتوری‌ها از طریق خط فرمان انجام می‌شود.
| دستور | توضیح | مثال |
|---|---|---|
ls |
فهرست‌کردن محتویات دایرکتوری | ls -l /home |
cd |
تغییر دایرکتوری جاری | cd /var/log |
pwd |
نمایش مسیر دایرکتوری جاری | pwd |
mkdir |
ایجاد دایرکتوری جدید | mkdir new_folder |
rmdir |
حذف دایرکتوری خالی | rmdir old_folder |
cp |
کپی فایل یا دایرکتوری | cp file.txt /backup/ |
mv |
انتقال یا تغییر نام فایل/دایرکتوری | mv old.txt new.txt |
rm |
حذف فایل یا دایرکتوری | rm -r temp/ |
2. مدیریت کاربران و دسترسی‌ها
مدیریت کاربران و تنظیم سطح دسترسی‌ها برای امنیت سیستم حیاتی است.
| دستور | توضیح | مثال |
|---|---|---|
whoami |
نمایش نام کاربر جاری | whoami |
users |
نمایش کاربران وارد شده | users |
adduser |
افزودن کاربر جدید | adduser ali |
passwd |
تغییر رمز عبور کاربر | passwd ali |
chmod |
تغییر مجوزهای فایل/دایرکتوری | chmod 755 script.sh |
chown |
تغییر مالکیت فایل/دایرکتوری | chown ali:ali file.txt |
usermod |
تغییر ویژگی‌های کاربر | usermod -aG sudo ali |
3. مدیریت پردازش‌ها و منابع سیستم
برای نظارت و کنترل پردازش‌ها و منابع سیستم از دستورات زیر استفاده می‌شود.
| دستور | توضیح | مثال |
|---|---|---|
top |
نمایش پردازش‌های فعال و مصرف منابع | top |
htop |
نسخه پیشرفته‌تر top با رابط کاربری بهتر | htop |
ps |
نمایش پردازش‌های جاری | ps aux |
kill |
خاتمه دادن به پردازش با PID مشخص | kill -9 1234 |
nice |
تنظیم اولویت اجرای پردازش | nice -n 10 command |
renice |
تغییر اولویت پردازش در حال اجرا | renice -n 5 -p 1234 |
uptime |
نمایش مدت زمان روشن بودن سیستم | uptime |
4. مدیریت شبکه و اتصال از راه دور
برای مدیریت شبکه و اتصال به سرورهای راه دور از دستورات زیر بهره می‌بریم.
| دستور | توضیح | مثال |
|---|---|---|
ping |
بررسی اتصال به یک میزبان | ping google.com |
ifconfig |
نمایش تنظیمات شبکه | ifconfig |
ip |
ابزار جدیدتر برای مدیریت شبکه | ip addr show |
netstat |
نمایش اتصالات شبکه | netstat -tuln |
ssh |
اتصال امن به سرور راه دور | ssh user@192.168.1.10 |
scp |
کپی فایل بین سیستم‌ها | scp file.txt user@192.168.1.10:/home/user/ |
wget |
دانلود فایل از اینترنت | wget http://example.com/file.zip |
5. زمان‌بندی و خودکارسازی وظایف
برای زمان‌بندی اجرای دستورات و اسکریپت‌ها از ابزارهای زیر استفاده می‌شود.
| دستور | توضیح | مثال |
|---|---|---|
cron |
زمان‌بندی اجرای وظایف دوره‌ای | crontab -e |
at |
زمان‌بندی اجرای یک‌باره وظایف | at 10:00 AM |
crontab |
ویرایش جدول زمان‌بندی کاربر | crontab -l |
systemctl |
مدیریت سرویس‌های سیستم | systemctl restart apache2 |
6. فشرده‌سازی و آرشیو فایل‌ها
برای فشرده‌سازی و استخراج فایل‌ها از دستورات زیر استفاده می‌شود.
| دستور | توضیح | مثال |
|---|---|---|
tar |
ایجاد یا استخراج آرشیو tar | tar -cvf archive.tar folder/ |
gzip |
فشرده‌سازی فایل‌ها با gzip | gzip file.txt |
gunzip |
استخراج فایل‌های gzip | gunzip file.txt.gz |
zip |
فشرده‌سازی فایل‌ها با zip | zip archive.zip file1.txt file2.txt |
unzip |
استخراج فایل‌های zip | unzip archive.zip |
7. ابزارهای مانیتورینگ و گزارش‌گیری
برای نظارت بر وضعیت سیستم و جمع‌آوری گزارش‌ها از ابزارهای زیر بهره می‌بریم.
| دستور | توضیح | مثال |
|---|---|---|
df |
نمایش فضای دیسک | df -h |
du |
نمایش حجم استفاده‌شده توسط فایل‌ها | du -sh /home/user/ |
free |
نمایش وضعیت حافظه RAM و Swap | free -m |
vmstat |
نمایش آمار سیستم | vmstat 1 |
iostat |
نمایش آمار ورودی/خروجی دیسک | iostat |
dmesg |
نمایش پیام‌های کرنل | `dmesg |
8. دستورات متفرقه و کاربردی
برخی دستورات مفید دیگر که در مدیریت سیستم کاربرد دارند.
| دستور | توضیح | مثال |
|---|---|---|
man |
نمایش راهنمای دستورات | man ls |
alias |
ایجاد نام مستعار برای دستورات | alias ll='ls -la' |
history |
نمایش تاریخچه دستورات وارد شده | history |
clear |
پاک‌کردن صفحه ترمینال | clear |
echo |
نمایش متن یا مقدار متغیرها | echo $HOME |
touch |
ایجاد فایل خالی جدید | touch newfile.txt |
nano |
ویرایشگر متن ساده در ترمینال | nano file.txt |
vi |
ویرایشگر متن پیشرفته | vi file.txt |
جدول فرمان‌های لینوکس(Linux Commands)
در زیر دستورات پرکاربرد را بصورت یکجا در جدول آماده کرده ایم:
| دستور | کاربرد | مثال |
|---|---|---|
| uptime | نمایش مدت زمان فعال بودن سرور و Load Average | uptime |
| w | نمایش کاربران لاگین کرده به همراه اطلاعات عملکرد | w |
| users | نمایش نام کاربران لاگین شده | users |
| whoami | نمایش نام کاربر فعلی | whoami |
| ls -l | لیست فایل‌ها و پوشه‌ها با جزئیات | ls -l |
| crontab -l | نمایش برنامه زمان‌بندی کران‌تب | crontab -l |
| less | مشاهده آسان فایل‌های متنی | less install.log |
| cp | کپی فایل یا پوشه | cp /var/log/dmesg /home/ |
| mv | جابجایی یا تغییر نام فایل/پوشه | mv /var/log/dmesg /home/ |
| cat | نمایش محتوای فایل متنی | cat /var/log/dmesg |
| cd | تغییر مسیر دایرکتوری | cd /home |
| pwd | نمایش مسیر فعلی | pwd |
| vi | ویرایش فایل متنی | vi mysqldump.sh |
| service | مدیریت سرویس‌ها در لینوکس | service iptables restart |
| free -m | نمایش وضعیت حافظه RAM | free -m |
| top | نظارت لحظه‌ای بر مصرف منابع | top |
| tar -cvf | فشرده‌سازی فایل‌ها/پوشه‌ها | tar -cvf archive.tar /home |
| tar -xvf | اکسترکت فایل فشرده tar | tar -xvf archive.tar |
| find | جستجو برای فایل یا پوشه | find /var -name “dmesg” |
| ps -aux | نمایش پردازش‌های در حال اجرا | ps -aux |
| kill -9 | متوقف کردن یک پردازش | kill -9 7508 |
| rm | حذف فایل یا پوشه | rm -i test.txt |
| mkdir | ایجاد پوشه جدید | mkdir wikiconfig |
| df -h | نمایش وضعیت فضای دیسک | df -h |
چگونه دستورات لینوکس را تمرین کنیم؟
برای شروع می‌توانید از سرویس های سرور مجازی لینوکس استفاده کنید. با تهیه یک VPS لینوکس، محیطی ایزوله و قدرتمند در اختیار دارید تا بدون نگرانی از خرابی سیستم، تمام کامندهای لینوکس را در محیط واقعی تمرین و اجرا کنید. همچنین با کمک ابزارهایی مانند موارد زیر دستورات لینوکس را تمرین کنید:
- Terminus برای محیط زیبا و حرفه‌ای ترمینال
- Putty برای اتصال به سرور از ویندوز
- MobaXterm برای کاربران حرفه‌ای ترمینال در ویندوز
در این راهنما، مجموعه‌ای از دستورات پرکاربرد لینوکس را با هدف آموزش و استفاده عملی در مدیریت سرورها و سیستم‌های مبتنی بر لینوکس بررسی کردیم. یادگیری این دستورات نه‌تنها به افزایش مهارت‌های فنی شما کمک می‌کند، بلکه یکی از اصول پایه‌ای ورود به دنیای DevOps، مدیریت زیرساخت، هاستینگ و حتی امنیت سایبری محسوب می‌شود.
اگر در مسیر حرفه‌ای شدن در دنیای لینوکس هستید، همین حالا اولین سرور لینوکسی خود را تهیه کرده و آموزش را آغاز کنید!
